TAO – Na de studie: Marjolein Visser
Door: Mika Kraft
We hebben het allemaal meegemaakt. Trots maken we onze studiekeuze bekend aan vrienden, familie en andere bekenden. Je vertelt dat je door antropologie te gaan studeren je gaat verdiepen in andere culturen en de wereld beter zult gaan begrijpen. Dan, na alle mooie verhalen, komt altijd weer diezelfde pijnlijke vraag: “maar wat kun je er mee worden?”. Om hier een antwoord op te geven met een focus op de minder voor de hand liggende beroepen, laten wij in deze rubriek iemand aan het woord over waar diegene terecht is gekomen na de studie.
Deze keer: Marjolein Visser (1989). Na haar bachelor Culturele Antropologie en Ontwikkelingsstudies (CAOS) in 2013 in Nijmegen te hebben afgerond, heeft ze zich ontwikkeld tot professioneel literair schrijver. In 2015 won ze de VPRO Bagagedrager, waarvoor ze naar Mali is afgereisd om het verhaal te vertellen van teruggekeerde asielzoekers. Voor dit project en al haar andere inzet voor een vreedzamere wereld heeft ze in 2018 een PAX vredesduif gewonnen. Zelf heb ik in 2017 samengewerkt met Marjolein Visser toen we werkten aan het boek Humans of Heumensoord.
‘Tijdens mijn tijd op de middelbare school ben ik met een groep naar Kenia gegaan. Het was een project van Edukans waarbij wij een projectfilm over onderwijsprojecten maakten die daar door Edukans werden uitgevoerd. Ik was toen heel erg bezig met hoe verschillende culturen werken en hoe verschillende culturen met elkaar omgaan. Daarnaast vond ik het ontzettend interessant na te denken over ontwikkeling, want hoe doe je nu ‘goed’? Focus je op onderwijs? Ongelijkheid? Die onderwerpen raakten mij.
Onder andere deze ervaringen motiveerde mij om CAOS te gaan studeren. Deze studie inspireerde mij om mij verder te ontwikkelen, zowel op academisch vlak, als op creativiteit. Dat waren toen wel ontwikkelingen die parallel van elkaar plaats vonden. Zo woonde ik voor mijn minor in Mexico, waar ik onderzoek deed maar ook kleine verhaaltjes voor kinderen schreef. Na mijn studie ben ik het schrijven serieuzer gaan nemen en heb ik ontdekt hoe ik academisch onderzoek kan toepassen bij het schrijven van literair werk.’
Het duidelijkste voorbeeld van het combineren van academisch onderzoek en het schrijven van literair werk vind je bij Marjolein Visser in Chacun sa chance. Dit boek gaat over de reis die ze heeft afgelegd in Mali, waar ze op zoek is gegaan naar verhalen van teruggekeerde asielzoekers. Vervolgens heeft ze die verhalen gecombineerd door één personage te ontwikkelen en zijn verhaal te vertellen in het boek. Het boek is een combinatie van ervaringen van Marjolein en het verhaal van Amadou.
‘Voor dit project ben ik vier weken in Mali geweest. In die tijd heb ik rondgereisd en met zoveel mogelijk mensen gepraat. De reis zelf had voor mij heel erg veel weg van een antropologisch onderzoek en ik had dan ook veel aan de ervaringen uit Mexico. Daar had ik geleerd dat je je onderzoek moet doen met alles wat op je afkomt. Je eigen ervaringen, hoe dingen gaan, waar je makkelijk in gesprek kan komen met mensen, maar ook hoe soms alles enorm tegen kan zitten, is relevant voor je onderzoek.
De vier weken die ik had waren erg kort. Door de ervaringen in Mexico heb ik geleerd dat de meest waardevolle informatie pas na maanden naar boven komt. Je moet eerst het vertrouwen winnen van de ander en zelf vertrouwd worden met diens context, voordat je daadwerkelijk kan gaan beginnen met die person goed te gaan zien – laat staan begrijpen. Het interessante van Mali was dat ik niet die tijd had om tot de kern van één individu te komen, maar de verhalen van veel verschillende mensen moest zien te combineren. De context waarin ik met de mensen in gesprek raakte verschilde erg van toen ik onderzoek deed in Mexico. In Mali ging het meestal via een lang bureaucratisch proces waarbij ik soms met acht mannen aan tafel zat waarbij de meesten tolken en vertegenwoordigers waren. Er was daarom ook weinig ruimte om echt een gesprek te hebben waarbij je het vertrouwen kon opbouwen, zoals ik dat in Mexico soms wel kon. Maar, ook dat proces was relevante informatie voor mijn verhaal, omdat het veel vertelde over de situatie waarin de migranten zich bevonden. Ondanks dat het voor mijn gevoel ‘tegenviel’ zijn dat wel bepalende momenten in je onderzoek.’
‘Het eindproduct van dit onderzoek, dit proces, zou ik niet als een wetenschappelijke publicatie omschrijven. Wel merk ik dat ook in het schrijven van het verhaal de studietijd me heel erg heeft geholpen. CAOS heeft mij een heel breed kader gegeven om mij ook op creatief vlak door te ontwikkelen en dat merk je vooral wanneer je aan dit soort projecten werkt.
Tegenwoordig probeer ik mijn onderwerp dichter bij huis te zoeken. Ik ben nu bijvoorbeeld voor Literair Productiehuis Wintertuin bezig met kleine portretten van mensen die je het minst snel zal horen in het tijdperk van Facebook en andere sociale media. Het project heet ‘De Stille Stemmen Canon’ en zal onder anderen terugkomen op het Wintertuinfestival 20-25 november in Doornroosje. Ik ben voor mijn werk als interviewer vaak in gesprek met bekende schrijvers, wetenschappers en andere mensen die al heel veel ‘bereikt’ hebben in hun leven. Toch vind ik het even interessant, als niet interessanter, om met mensen in gesprek te die je minder hoort in de publieke arena. De ‘stillere stemmen’, zogezegd. Het bejaarde echtpaar dat al meer dan 20 jaar de wc’s van de HEMA onderhouden verdienen even goed gehoord te worden. Daarnaast leer je super veel van ze, de eenvoud waarmee zij leven is iets waar ik heel veel inspiratie uit haal. Die eenvoud betekent niet dat ze niets doen, in tegendeel, ze weten juist met heel veel overtuiging kleine dingen te doen.
We leven tegenwoordig in een tijd waarin er voor alles een tweekamp is. Je bent voor dit en tegen dat of je bent voor dat en tegen dit. Het voelt daardoor ook steeds meer alsof je altijd moet kiezen, terwijl de waarheid meestal in het midden ligt. Bovendien is het ook niet zo dat degene met wie je het niet eens bent ‘fout’ is. Zodra je je in de ander verdiept, kan je altijd wel begrijpen waarom die dat vindt. ‘Waarom’ iemand iets vindt is vaak veel belangrijker om te begrijpen dan ‘wat’ iemand vindt. Antropologie heeft mij heel erg geleerd de ander te begrijpen.’
Het gesprek met Marjolein Visser heeft mij beter laten beseffen hoe je proza en literatuur kan inzetten om een verhaal te vertellen dat de wetenschap ontstijgt. Op dit moment is ze bezig met haar debuutroman waarin een grote rol is weggelegd voor iemand met een verstandelijke beperking en ik ben ontzettend benieuwd naar hoe dat eruit zal zien. Ik wil haar heel erg bedanken voor haar tijd en dit gesprek.
Mocht je zelf geïnteresseerd zijn in het werk van Marjolein Visser, dan kun je tijdens het Wintertuinfestival op 20-25 november kijken en luisteren naar interviews voor ‘De Stille Stemmen Canon’. Daarnaast kan je het boek Chacun sa chance bestellen via deze link.
Dit artikel is onderdeel van het Tijdschrift Antropologie en Ontwikkelingsstudies (TAO). Vanuit de redactie van de TAO wordt wekelijks een artikel geplaatst op www.umoja.nu/. Voor verdere informatie kunt u contact met ze opnemen via de Facebookpagina: www.facebook.com/TAOumoja
Bronnen:
Artikel foto: Angelica Vis
Tekstfoto: Peter Paul Vossepoel