TAO: Gaswinning in Groningen.

Aardbevingen, een vervelend natuurverschijnsel dat vooral ver buiten onze leefwereld voor komt, toch? Zoals in Groningen. Je kent het wel, die provincie daar in het noorden van ons landje, zo’n 190 kilometer vanaf Nijmegen. Een jaar geleden vond daar één van de zwaarste aardbevingen plaats, die als 3.4 op de schaal van richter werd gemeten. Anderhalve week later vonden er grote protesten plaats in de stad Groningen waar rond de 12.000 demonstranten op afkomen.

Dit was ook het jaar dat Annet Postma tijdens haar master “Anthropology and Development Studies” drie maanden lang onderzoek heeft gedaan. Klimaat en environmental justice waren voor haar de focus van deze master, waarbij ze plannen had om naar Minnesota (USA) te gaan om daar de ontwikkelingen rond de protesten tegen pijpleiding ‘Line 3’ te onderzoeken. Door problemen met het verkrijgen van een visum, lukt dit uiteindelijk niet. Maar toen was daar de aardbeving in Groningen. Een ernstige Nederlandse casus wat betreft fossiele brandstoffen. Een stuk land met een enorme gasbel eronder. Een hulpbron waar heel Nederland van profiteert, maar waar alleen in Groningen de lasten van worden gedragen.

Gebaseerd op deze grote protesten en de collectieve benadeling van deze groep verwacht je dat er grote solidariteit bestaat tussen de bewoners in de regio. Het verkrijgen van inzicht in het proces van deze solidariteit rondom de negatieve consequenties van de gaswinning werd daarom de insteek van het onderzoek. 

Na contact opgenomen te hebben met verschillende organisaties en groepen, werd duidelijk dat er op dat moment een protestkamp was opgesteld tegenover het Centrum Veilig wonen, welke toentertijd de schadeafhandelingen regelde die werd veroorzaakt door de gaswinning. Het waren maar een handvol tenten en caravans. Annet besloot hieraan mee te doen, omdat het de perfecte situatie voor participerende observatie was.

“Ik wilde graag onderdeel worden van deze groep activisten. Bijdragen aan deze strijd. Ik kan het aan te gaan kamperen in februari-maart, wanneer het niet al te warm is. Ik hield onder andere ’s nachts buiten de wacht, schonk koffie en thee en ontving bezoekers. Antropologie is leuk en aardig, maar kan (en moet) ook iets bijdragen. Zo werd ik onderdeel van de groep, wat mij een unieke positie gaf. Met besluitvorming hield ik mij niet bezig, ik wilde dit protest niet beïnvloeden, dat was op dat moment niet mijn rol.”

Het doel van dit protestkamp was om aandacht te vragen. In de directe persoonlijke omgeving worden zaken niet opgelost, schadeafhandeling duurt jaren, voor sommige mensen leek en lijkt de situatie uitzichtloos. Van begin tot eind vond er een hongerstaking plaats. Uitgevoerd door zeker drie mensen die al op leeftijd waren. Er kwamen gesprekken met Centrum Veilig wonen, en door de hongerstaking mocht er gesproken worden in het programma Pauw.

Naast observaties vonden ook veel gesprekken met betrokkenen plaats. Losse gesprekjes, maar ook (diepte)interviews. Naast het schokkende feit dat 1/3e van de Groningers schade ondervond zijn het vooral de persoonlijke verhalen die je raken. De trauma’s die mensen hebben en de angst die ze ervaren is onvoorstelbaar.

“Ik sprak een vrouw die haar beschadigde bedrijf moest sluiten dankzij de gevolgen van gaswinning. Het bureaucratische systeem liet haar tussen wal en schip vallen. Het was namelijk niet de schuld van de gemeente dat haar bedrijf beschadigd was. Zo kwam zij zonder werk te zitten, maar kreeg hiervoor ook geen compensatie. Zij raakte in een depressie en leefde in haar huis met de gordijnen dicht. Dicht aan de achterkant om het kapotte bedrijf niet te hoeven zien, dicht aan de voorkant zodat ze de mensen die haar niet hielpen niet hoefde te zien. Ook deze vrouw deed mee aan de hongerstaking. Een boterham met pindakaas, want voor meer had ze geen geld, of niks eten maakte toch geen verschil voor haar.”

Foto: Willem van der Velde

Wanneer je dit zo leest ga je je afvragen waarom mensen niet gewoon verhuizen. Maar veel Groningers voelen zich Groninger, hun vrienden en familie wonen er, zij willen daar helemaal niet weg. Trouwens, als ze al weg zouden willen, lopen ze tegen het feit aan dat hun huizen onverkoopbaar zijn omdat ze in waarde zijn gedaald. Er is dan geen geld om weg te kunnen.

Over vluchten wordt af en toe grappen gemaakt; politiek asiel aanvragen in Duitsland, met als reden de dreigende aardbevingen door gaswinning en een overheid die hier niets aan lijkt te doen. Een echt uitvoerbare optie is dit niet, maar dit soort grappen roept wel de vraag op waarom de Nederlandse staat niet naar de Groningers lijkt te luisteren. Deze heeft toch zorgplicht voor haar burgers? Helaas spelen hier meerdere belangen mee: een groot deel van de opbrengsten van de gaswinning gaat namelijk naar de staat. Partijen die de macht hebben om iets aan deze situatie te veranderen, hebben juist veel baat bij de gaswinning.

Plaatselijke gemeenteraden hebben deze macht niet. Veel Groningers nemen het hun gemeenteraden kwalijk dat zij niets aan de situatie lijken te doen of zich niet uitspreken. Een interview met de (oud)burgemeester van Loppersum (de meest getroffen omgeving) laat zien dat zij geen zeggenschap hebben in deze kwestie. Het enige wat zij kunnen doen is de situatie aankaarten bij de minister van Economische Zaken en Klimaat (op dit moment Wiebes, of volgens de Groningers; Kwiebus). Deze geeft aan ‘ernaar te kijken’. Het enige wat je als burgermeester lijkt te kunnen doen is langs de getroffenen te gaan om hen te steunen en bemoedigen.

Zorgt al dit gedeelde leed voor meer solidariteit? Tegen de verwachtingen in was dit er juist weinig. Het was voor getroffen bewoners moeilijk om solidaire relaties aan te gaan. Het probleem is geïndividualiseerd. Iedereen ervaart de situatie anders. Casussen worden apart behandeld. Dezelfde situaties worden verschillend beoordeeld. Wanneer jij en je buurman allebei schade hebben, kan het zijn dat de een, een paar duizend euro krijgt en tegen de ander wordt gezegd dat de schade waarschijnlijk komt door al die vrachtwagens die langs komen rijden. Dit zorgt voor afgunst onderling en wantrouwen richting het Centrum Veilig Wonen.

Ook zijn niet alle Groningers blij met de acties. Zij zijn conservatief. Je hoort vaak dat Groningers nuchter zijn, maar ze zijn dat ook echt. “Niet zeiken, als je niet kan slapen dan neem je maar gewoon een pilletje.” Actie voeren is radicaal, te Randstedelijk. Dit is een van de redenen waarom deze situatie al zo lang duurt

Toch lijkt hier langzaam verandering in te komen. Steeds meer Groningers zijn het zat. Opvallend is dat de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid, Groningen noemt in een rapport. Hierin wordt beschreven dat de bereidheid van Groningers steeds groter wordt gevonden voor radicale acties en dus een risicogebied aan het worden is.

Ook na dit onderzoek liet het activisme Annet niet los. Buiten actieve deelname bij actiegroepen in Nijmegen en (vrijwilligers)werk bij Milieudefensie bleef zij ook betrokken bij acties in Groningen. Zo was zij in augustus deel van de groep actievoerders die drie dagen lang de gaswinning blokkeerde en hiermee landelijk de aandacht naar deze situatie toetrokken.

“Wat in mijn onderzoek het meeste indruk op mij maakte is dat de mensen met wie ik veel contact had bleven doorgaan. De strijdvaardigheid en de veerkracht van deze mensen is bewonderingswaardig. Mensen die zoveel shit meemaken, maar tegelijkertijd zo sterk kunnen blijven, dat is inspirerend, dan moet ik toch ook iets kunnen. Ik kan nu vanuit mijn privilege op afstand blijven kijken, naar deze situatie en vele andere. Maar ik zou iets willen en kunnen doen. En ik heb ook de verantwoordelijkheid iets te doen. Antropologie kan echt een bijdrage leveren bij conflicten rondom natuurlijke hulpbronnen.”