TAO: De zin of onzin van het leven
Foto: Loesje
Door: Vera Kuipers
Nederland behoort tot de gelukkigste landen van de wereld, maar toch maken mensen zich steeds meer zorgen. Is mijn studie de juiste keuze geweest? Zal mijn studie mij uiteindelijk een goed leven bieden? Verdien ik wel genoeg geld? Spaar ik niet te weinig? Moet ik niet aan een relatie beginnen? We lijken steeds meer geobsedeerd te zijn met het leven van een ‘zinnig leven’ en dit lijkt gepaard te gaan met steeds meer zorgen. We stellen onszelf de eis om tot onze volledige potentie te leven en alles uit het leven halen. Maar wat houdt een zinnig leven dan in? Zakelijk succes? Goede relaties? Veel seks? Een goed leven achter laten voor de volgende generaties? Of juist dit allemaal? Ook ik betrap me op de angst dat ik mijn leven niet tot mijn volledige potentie aan het leven ben en dat mijn leven niet ‘succesvol’ genoeg is. Ik wil in dit stuk kritisch gaan kijken naar het stijgende verlangen naar een ‘zinnig leven’. Wat is de zin van het leven?
Allereerst kun je jezelf afvragen wat ‘zin’ nu eigenlijk is. Wanneer heeft iets zin? Sommige filosofen beantwoorden deze vraag met dat iets pas zin kan hebben als er ook iets anders is waarvoor het zin kan hebben. Denk bijvoorbeeld heel simpel aan een pen. Een pen is op zichzelf een zinloos object; pas wanneer je met de pen gaat schrijven, vervult de pen een functie. Iets heeft dus pas zin voor iets anders. Filosoof Wittgenstein liet hiermee zien dat de zin van het leven daarom helemaal niet bestaat en dat ons leven helemaal geen zin kan hebben. Dit alles, ons leven, dat is namelijk alles voor ons. Naast dit alles is er niks dat het zin kan geven. Wij ‘doen’ dus gewoon ons leven zonder dat daar een duidelijk doel voor is. Toch heeft de mens een groter begrip dan de wereld weten te creëren; namelijk God. God zou dus alles zin kunnen geven. Maar wat is dan de zin van God?
Naast het kijken naar wat ‘zin’ betekent, kun je jezelf afvragen wat het leven nu eigenlijk echt is. Het leven kenmerkt zich doordat het zich vermenigvuldigt, er komt steeds meer van. Wanneer je puur alleen naar dit kenmerk kijkt, kan de zin van het leven zijn dat het blijft bestaan, dat het leven geleefd kan blijven worden. We vinden het bijvoorbeeld heel belangrijk dat bepaalde diersoorten blijven bestaan, zoals de reuzenpanda. Maar voor wie doen we dat? Dit doen we voor onszelf; wij vinden het belangrijk dat dit bedreigde dier blijft bestaan. Maar waarom doen mensen niet hetzelfde voor bijvoorbeeld het automerk Simca, die iedereen vroeger op zijn oprit had staan maar nu volledig verdwenen is? De Simca is letterlijk weggeroest en er is niemand die er meer naar omkijkt. Waarom is het uitsterven van de reuzenpanda nou zoveel erger dan het uitsterven van het automerk Simca?
Om deze vraag te beantwoorden, moeten we misschien eens stil gaan staan bij het tegenovergestelde van ‘zin’, namelijk onzin of zinloosheid. Het beschermen van het voortbestaan van de reuzenpanda wordt als zinvoller gezien dan het voortbestaan van de Simca. Want wat is nou het belang van je inzetten voor het voortbestaan van een automerk? Dat is toch compleet zinloos? Wij koppelen aan heel veel dingen het begrip ‘zinvol’ en aan andere dingen koppelen we weer ‘zinloos’. Dit is voor ons bepalend in de keuze waarom we dingen wel doen en andere niet; namelijk het ene zien we als zinvol en het andere niet. Dit onderscheid geeft ons een gevoel van zingeving aan het leven. Zo denken we allemaal zinvol bezig te zijn met ons werk of andere activiteiten, maar het zou ook zomaar kunnen dat al die activiteiten bij elkaar opgeteld compleet zinloos zijn. Misschien is zingeving wel ons mondiaal antidepressivum?
Het zorgen voor een betere toekomst vinden wij bijvoorbeeld heel belangrijk; we willen allemaal wat ‘positiefs’ nalaten voor in de toekomst. Denk bijvoorbeeld aan het nalaten van een beter toekomstig milieu of het nalaten van kinderen. Als dat je niet lukt dan schrijf je een boek om zodoende iets na te laten in de toekomst. Geeft het zorgen voor een betere toekomst het leven dan zin? Geeft het bestaan van de toekomst ons leven een doel? Zo zien we bijvoorbeeld Albert Einstein en Vincent van Gogh als mensen die een zinvol en belangrijk leven hebben geleid, want zij betekende wat voor in de toekomst. Het is bijzonder hoe wij soms de toekomst als belangrijker zien dan het heden, want van de toekomst merken wij eigenlijk niks, maar van het heden merken we alles. Het lijkt soms wel alsof we het toekomstige milieu belangrijker vinden dan het huidige milieu in Rusland of China. Maar wie zijn nou dichterbij? De huidige Russen en Chinezen of de toekomstige achterkleinkinderen? En bovendien, we maken die achterkleinkinderen allemaal zelf, daar zouden we ook mee kunnen stoppen. Maar de grote vraag is natuurlijk, wanneer spreken we van de toekomst? Wanneer breekt de toekomst aan?
Een antwoord vinden op de vraag wat een zinnig leven is blijkt heel moeilijk en misschien wel onmogelijk te zijn. Het leven is een vreemd verschijnsel, alleen voelt het voor onszelf niet zo vreemd omdat we er midden in zitten. Maar wat kan het leven nog meer zijn dan dit vreemde leven zelf? Voor sommige mensen is het heel deprimerend om te denken dat het leven geen zin zou hebben. Maar het is alleen maar deprimerend wanneer je opzoek bent en blijft naar de zin van het leven. Het telkens maar opzoek gaan naar wat het is om zinnig te leven en jezelf overmatig afvragen of wat jij doet je gelukkig maakt, zorgt ervoor dat je vast komt te zitten in een zoektocht zonder antwoord. We moeten leren om genoeg te hebben aan het leven zelf zonder dat we van onszelf gaan eisen dat we zinnig moeten leven. We leven en daar houdt het mee op. Denk maar zo; het is alleen maar fijn dat het leven geen doel heeft, want dat geeft jou mooi de ruimte om je eigen doelen te kiezen.